Ποιος (τελικά) ήταν ο Σπάρτακος;

Ο Σπάρτακος ήταν μονομάχος θρακικής καταγωγής και ηγέτης της μεγάλης εξέγερσης των σκλάβων και των χωρικών που συντάραξε την Ιταλία και απείλησε την εξουσία της Ρώμης κατά τα έτη 73 – 71 π.Χ. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, χαρακτήρισαν την εξέγερση ως «Σπαρτάκειον πόλεμον».

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΦΙΞΗ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Για την καταγωγή και την δράση του οι αρχαίες πηγές μας δίνουν πολλές πληροφορίες, συχνά αντιφατικές. Βέβαιο πρέπει να θεωρείται ότι ήταν θρακικής καταγωγής και ότι άνηκε στο φύλο των Μαιδών (ή Μαίδων ή Μαιδοβυθινών). Στη Ρώμη μεταφέρθηκε ως αιχμάλωτος πολέμου, πιθανότατα ως λεία που αποκόμισαν οι Ρωμαίοι μετά τη νίκη τους επί των Σπαρτοκίδων, θρακικής δυναστείας στην υπηρεσία της οποίας βρισκόταν ο Σπάρτακος. (Άλλες πηγές θεωρούν ότι βρισκόταν ως μισθοφόρος στην υπηρεσία της Ρώμης, στασίασε και γι’αυτό περιήλθε σε κατάσταση δουλείας). Πωλήθηκε στον Γναίο Λέντουλο Βατίατο, ο οποίος εκπαίδευε στην Καπύη μονομάχους για δημόσιους αγώνες.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΗΘΟΣ

«Από αυτούς (του δούλους)», όπως παραδίδει ο Πλούταρχος, «πρώτος ήταν ο Σπάρτακος... που δε διακρινόταν μόνο για το υψηλό και ανδρείο φρόνημά του, αλλά και για τη σύνεση και την πραότητα του ήταν ανώτερος από την τύχη του και πιο Ελληνικός από το γένος του»

ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ

Στην Καπύη, μαζί με 200 άλλους δούλους, κυρίως Θράκες και Κέλτες, οργάνωσε σχέδιο δραπέτευσης και, όταν αυτό καταδόθηκε, κατόρθωσε να δραπετεύσει με 70 περίπου από τους συντρόφους του (ο Πλούταρχος παραδίδει τον αριθμό 78). Όταν στον δρόμο συνάντησαν άμαξες, που μετέφεραν όπλα αιχμαλώτων σε άλλη πόλη, τις λεηλάτησαν και εξοπλίστηκαν. Έπειτα κατέφυγαν σε ύψωμα του Βεζουβίου, όπου οι ελεύθεροι πια σκλάβοι εξέλεξαν τρεις ηγέτες, τον Σπάρτακο, τον Κέλτη Κρίξο και τον Οινόμαο.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΠΑΡΤΑΚΟΥ

Η Ρώμη στην αρχή μικρή σημασία έδωσε στους εξεγερμένους δούλους. Μικρή δύναμη του τακτικού στρατού που στάλθηκε εναντίον τους με διοικητή το λεγάτο Γ. Κλαύδιο Πούλχρο νικήθηκε με τέχνασμα. Παρόμοια τύχη είχαν και οι ισχυρότερες δυνάμεις που οδήγησε εναντίον τους ο πραίτωρας Πόπλιος Ουαλιέρος Ουαρινός: οι στρατηγοί του Φούριος και Κοσσίνιος νικήθηκαν και ο ίδιος ο πραίτωρας κινδύνευσε να συλληφθεί αιχμάλωτος στα όρη της Λευκανίας. Οι νίκες εξασφάλισαν στον Σπάρτακο άφθονο οπλισμό, και όχι μόνον: ο απόηχός τους προκάλεσε σειρά από μικροεξεγέρσεις που έφεραν στις τάξεις τους χιλιάδες δυσαρεστημένους χωρικούς. Με 70.00 άνδρες πλέον ο Σπάρτακος άρχισε ν’ αποτελεί απειλή για την εξουσία της Ρώμης και το κοινωνικό καθεστώς της Ιταλίας. Το 72 π.Χ. στάλθηκαν εναντίον του οι ύπατοι Γναίος Κορνήλιος Λέντουλος Κλωδιανός και Λ. Γέλλιος Ποπλικόλας. Καθένας από αυτούς οδηγούσε δύο λεγεώνες, ενώ ακολουθούσε και ισχυρό επικουρικό σώμα υπό τον Κόιντο Άρριο. Οι δυνάμεις του Γέλλιου και του Αρρίου νίκησαν κοντά στο Γάργαρον όρος 30.000 περίπου Κέλτες και Γερμανούς που βρίσκονταν υπό την ηγεσία του Κρίξου. Το κύριο όμως σώμα των εξεγερμένων με ηγέτη το Σπάρτακο κατευθυνόταν στις Άλπεις. Οι δύο ύπατοι το ακολουθούσαν, ο ένας προπορευόμενος για να ανακόψει τη δίοδο, ο άλλος βρισκόταν στα νώτα. Παρά ταύτα ο Σπάρτακος αντιμετωπίζοντας μεμονωμένα τις δυνάμεις τους κατόρθωσε να τις συντρίψει και να φτάσει στον Πάδο. Αφού εκεί νίκησε ρωμαϊκή δύναμη 10.000 ανδρών με διοικητή τον Γ. Κάσσιο Λογγίνο, ακολούθησε πορεία προς Νότον.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΡΑΣΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

Όταν η ρωμαϊκή βουλή πληροφορήθηκε την πανωλεθρία, οργισμένη διέταξε τους δύο ύπατους να παραμείνουν άπρακτοι, ανέθεσε δε την ηγεσία του πολέμου εναντίον του Σπαρτάκου στον Κράσσο. Και ο ίδιος μεν παρέμεινε στην περιοχή της Πικηνίδας (στην Καμπανία, κάτω από τη Νεάπολη) πιστεύοντας ότι ο Σπάρτακος θα κατευθυνόταν προς τα εκεί. Τον Μόμμιο έστειλε να παρακολουθεί τις κινήσεις του με ρητή εντολή να μην εμπλακεί σε μάχη ούτε να ρίξει ακροβολισμούς. Η φιλοδοξία όμως του Μόμμιου τον έκανε να επιτεθεί και να νικηθεί. Ο Κράσσος, αφού επιτίμησε τον Μόμμιο και τους στρατιώτες του, τους επανεξόπλισε και περιορίστηκε απλώς να παρακολουθεί τις κινήσεις του Σπαρτάκου. Ο τελευταίος είχε ήδη φθάσει στον Σικελικό Πορθμό, όπου ήλθε σε επαφή με Κίλικες πειρατές προκειμένου να διαπεραιωθεί στη Σικελία. Οι πειρατές όμως, αφού απέσπασαν ικανά χρήματα, τον εξαπάτησαν. Η τελευταία φάση του δράματος έμελλε πλέον να παιχτεί στην Ιταλία. Ήδη η Σύγκλητος ανακαλούσε από την Ισπανία τον Πομπηίο και από την Μικρά Ασία τον Λούκουλλο. Ο Σπάρτακος κατευθύνθηκε προς τη χερσόνησο του Ρήγιου (των Ρηγίων του Πλουτάρχου), την οποία ο Κράσσος περιέβαλε με τάφρο και τείχη μήκους 53 χιλιομέτρων. Ο Σπάρτακος κατόρθωσε να διαφύγει με τον στρατό του και κατευθύνθηκε προς το Βρινδήσιο. Αλλά μετά την πληροφορία ότι είχε καταφθάσει ο Λούκουλλος, στράφηκε για να δώσει την αποφασιστική μάχη εναντίον του Κράσσου. Η μάχη δόθηκε στην Λευκανία, κοντά στις όχθες του ποταμού Σιλάρου. Οι εξεγερμένοι πολέμησαν με απίστευτη γενναιότητα. Ο ίδιος ο Σπάρτακος, αναζητώντας τον Κράσο, σκότωσε δύο εκατόνταρχους και, αφού παρέμεινε μόνος, στάθηκε ακλόνητος στη θέση του μέχρις ότου σφαγιάστηκε. Ο στρατός του Πομπηίου καταδίωξε πολλούς από τους δούλους που κατέφυγαν προς Βορρά, ενώ ο Κράσσος σταύρωσε 6.000 αιχμαλώτους κατά μήκος της Αππιάς Οδού.

ΜΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Οι ιστορικοί ερμήνευσαν με πολλούς τρόπους την εξέγερση και τους στόχους του Σπαρτάκου. Κατ’ άλλους, στόχος δεν ήταν η Ρώμη και η εξουσία της, αλλά η ανάγκη να επιστρέψουν οι δούλοι στις πατρίδες τους διαφεύγοντας από την ιταλική χερσόνησο. ‘Έτσι ερμηνεύουν και τις προσπάθειες του Σπάρτακου να αναζητήσει οδούς διαφυγής στις Άλπεις, στην Σικελία και στο Βρινδήσιο. Άλλοι βλέπουν μια προσπάθεια να επαναληφθεί ο Κοινωνικός Πόλεμος, και τούτο το ερμηνεύουν με την μαζική προσχώρηση των χωρικών στις τάξεις των εξεγερμένων δούλων.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΣΠΑΡΤΑΚΟΥ

Η επανάσταση του Σπάρτακου θεωρείται η μεγαλύτερη επανάσταση δούλων της ρωμαϊκής Ιστορίας. Αν και εν τέλει πνίγηκε στο αίμα, η έκταση που έλαβε και η αναστάτωση που προκάλεσε στην καρδιά, μάλιστα, της ρωμαϊκής επικράτειας, προβλημάτισε τη ρωμαϊκή άρχουσα τάξη που έλαβε κάποια μέτρα για την αποφυγή παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον. Πιο συγκεκριμένα περιορίστηκε ο αριθμός των δούλων που προέρχονταν από αιχμαλώτους πολέμου και αυξήθηκε ο αριθμός των δούλων που γεννιόντουσαν από δούλους γονείς. Και αυτό, επειδή οι αιχμάλωτοι πολέμου έχοντας εμπειρία ελεύθερης ζωής ήταν πιο απείθαρχοι και επιρρεπείς σε ανταρσίες και στάσεις. Από την άλλη, αποφεύγονταν οι μεγάλες συγκεντρώσεις σκλάβων στην ύπαιθρο. Επίσης μια έμμεση συνέπεια ήταν μια σχετική έκτοτε βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των δούλων. Πολλοί από τους αιχμαλώτους πολέμου, που ήταν μορφωμένοι ή κατείχαν αξιώματα στον τόπο καταγωγής τους, αξιοποιούνταν σε ανάλογα πόστα, κάποιες φορές απελευθερώνονταν και γενικά τύγχαναν καλύτερης μεταχείρισης συγκριτικά με τους υπόλοιπους. Βέβαια δεν μειώθηκε ο αριθμός των σκλάβων, απλώς βρέθηκαν κάποιοι τρόποι για μία πιο ακίνδυνη (για τους Ρωμαίους) εκμετάλλευσή τους.

Η εξέγερση και οι στόχοι τού Σπάρτακου έχουν αναλυθεί και ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως από ιστορικούς και διανοούμενους. Πολλοί είδαν στην επανάσταση αυτή μια προσπάθεια ανατροπής του κοινωνικού κατεστημένου και τον Σπάρτακο ως έναν κοινωνικό επαναστάτη, κυρίως λόγω της μεγάλης προσχώρησης Ρωμαίων πολιτών των κατώτερων στρωμάτων στην επανάσταση. Πάντως η πορεία της εξέγερσης και οι ενέργειες του Σπάρτακου δεν φαίνεται να υποδηλώνουν κάτι τέτοιο. Αρχική επιδίωξη ήταν η έξοδος από την ρωμαϊκή επικράτεια και η επιστροφή των επαναστατών στις πατρίδες τους και αργότερα η διεκπεραίωση στη Σικελία, δηλαδή μακριά από την ρωμαϊκή εξουσία. Ουδέποτε διατυπώθηκαν από τον Σπάρτακο κάποια αιτήματα (οποιασδήποτε φύσης) προς την ρωμαϊκή άρχουσα τάξη, ούτε πάλι φαίνεται κάποια πρόθεση αλλαγής της δεδομένης κοινωνικής κατάστασης, και πολύ περισσότερο κατάργησης της δουλείας, από πλευράς των πρώην σκλάβων. Ως εκ τούτου η κρατούσα άποψη σήμερα αντιμετωπίζει την επανάσταση αυτή ως μια προσπάθεια καταπιεσμένων ατόμων να ανακτήσουν με οποιονδήποτε τρόπο την προσωπική τους ελευθερία.

ΠΗΓΕΣ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρους – Λαρούς – Μπριτάνικα (σελίδα 61)

Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό (σελίδα 354)

Εγκυκλοπαίδεια Mondadori ΤΟΜΟΣ 2 (σελίδα 174)

http://el.wikipedia.org

Αραμπατζής Σταύρος, Μπουγατζέλη Δήμητρα